Η Σμύριδα Νάξου

Το μοναδικό μέρος της Ελλάδας, στο οποίο απαντάται το συγκεκριμένο πέτρωμα, η σμύριδα, σε εκμεταλλεύσιμη ποσότητα, είναι το νησί της Νάξου και θεωρείται υψηλής ποιότητας. Ανάλογα κοιτάσματα σμύριδας υπάρχουν και στην Τουρκία, με σύσταση ανάλογη με αυτή της Νάξου. Η σμύριδα Νάξου εκτοπίστηκε από τη διεθνή αγορά, κυρίως από την τεχνητή σμύριδα (τεχνητό κορούνδιο, που παρασκευάζεται με την μέθοδο Βερνέιγ (Verneuil process)). Η σμύριδα της Νάξου βρίσκεται στα σπλάχνα του βουνού Αμμόμαξη που βρίσκεται στη βόρια Νάξου και ανάμεσα στα χωριά Απείρανθος και Κόρωνος. Το σμυρίγλι εξορύσσεται ακόμα και σήμερα, χωρίς, όμως, πλέον να υπάρχει ζήτηση στην αγορά, καθώς έχει πλέον εξ ολοκλήρου αντικατασταθεί από το τεχνητό κορούνδιο. Οι εφαρμογές του συγκεκριμένου ορυκτού είναι πάρα πολλές μετά από βιομηχανική επεξεργασία. Κατασκευάζονται από αυτήν σμυριδόπανα και σμυριδοτροχοί λείανσης, ενώ υπό μορφή κόκκων χρησιμοποιείται στα αντιολισθηρά οδοστρώματα κ.λ.π. Η εξόρυξη και διάθεση στο εμπόριο της σμύριδας από την εποχή της τουρκοκρατίας ήταν αποκλειστικό προνόμιο των κατοίκων των χωριών της ορεινής Νάξου. Το προνόμιο της εξόρυξης ισχύει και σήμερα. Οι σμυριδεργάτες παραδίδουν το σμυρίγλι που εξορύσσουν στο κράτος και εκείνο το διαθέτει στο εμπόριο. Οι σμυριδεργάτες είναι ασφαλισμένοι στο ΙΚΑ με βάση την ποσότητα της σμύριδας που παραδίδουν. Τα ασφάλιστρα πληρώνει το κράτος. το Ι.Κ.Α. διατηρεί ειδική κατηγορία ασφαλισμένων μέχρι και σήμερα (Σμυριδεργάτες - Σμυριδοένσημα). Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τρόπος με τον οποίο μεταφερόταν η σμύριδα από τα ορυχεία στις κρατικές αποθήκες στον όρμο της Μουτσούνας, όπου γινόταν το ζύγισμα και η φόρτωσή του στα πλοία (Μουτσούνα, ανατολικά παράλια της Νάξου).Από το 1928 μέχρι το 1978 εγκαταστάθηκε και λειτουργούσε ένας εναέριος σιδηρόδρομος, ο οποίος ήταν στην ουσία ένα υπέργειο σύστημα μεταφοράς του υλικού, διπλής κατεύθυνσης με συρματόσχοινα και βαγονέτα (κάτι σαν τα σύγχρονα τελεφερίκ). Σώζεται ως σήμερα, σε πολύ καλή κατάσταση, το τμήμα του εναέριου στα ορυχεία της περιοχής Απειράνθου μέχρι τον όρμο της Μουτσούνας όπου υπάρχουν οι εγκαταστάσεις με την τεράστια πετρελαιομηχανή έλξης καθώς και οι αποθηκευτικοί χώροι του προϊόντος. Το εναέριο αυτό σύστημα μεταφοράς έχει, από το 1989, κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο. Από το 1978 η μεταφορά της σμύριδας γίνεται με φορτηγά αυτοκίνητα μέσα από δρόμους από τα ορυχεία στη Μουτσούνα.