Βυζαντινά μνημεία

Αξιόλογα είναι τα βυζαντινά μνημεία του νησιού, που υποδηλώνουν την πιθανότατα σημαίνουσα θέση της Νάξου στο χώρο του Αιγαίου κατά τους Βυζαντινούς χρόνους. Η Παναγία Δροσιανή στο χωριό Μονή, στο κέντρο του νησιού, και η Παναγία η
Πρωτόθρονη στο Χαλκί διασώζουν κάτω από μεταγενέστερα στρώματα τοιχογραφίες του 6ου-7ου αιώνα, πολύ ενδιαφέροντα δείγματα παλαιοχριστιανικής τέχνης. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι και το σύνολο των ναών (Παναγία η Πρωτόθρονη, Άγιος Αρτέμιος, Αγία Κυριακή, Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος στ’ Αδησαρού) με τοιχογραφίες ανεικονικού
διάκοσμου, με γεωμετρικά κυρίως μοτίβα, από την εποχή της Εικονομαχίας (724-843), μοναδικό στην Ελλάδα για τον αριθμό των εκκλησιών που περιλαμβάνει, και ταυτόχρονα ένα από τα λίγα σωζόμενα σύνολα στο χώρο της Ανατολής. Μεγάλος είναι και ο αριθμός των μνημείων (Πρωτόθρονη, Άγιος Γεώργιος Διασορίτης, Άγιος Νικόλαος Σαγκρίου), που
χρονολογούνται στους Μέσους και Ύστερους Βυζαντινούς χρόνους (10ος-14ος αιώνας) και σώζουν ενδιαφέροντα εικονογραφικά προγράμματα, επιβεβαιώνοντας τη συμμετοχή του νησιού στα δρώμενα της εποχής. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στο οχυρωμένο μοναστήρι της Υψηλοτέρας στις Εγγαρές, που θεωρείται το πιο καλά προστατευμένο και
οχυρωμένο σημείο του νησιού. Όλοι οι παραπάνω ναοί βρίσκονται σε ιδιαίτερα απομακρυσμένες θέσεις από το κέντρο του νησιού, όπου από τη Μεσοβυζαντινή ακόμη περίοδο στο Κάστρο τ’ Απαλίρου και στο Επάνω Κάστρο είχε μεταφερθεί η πρωτεύουσά του για λόγους προστασίας από τις επιδρομές των Αράβων και των πειρατών.

πηγή: IΔΡΥΜA ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ